Zespół Retta –  zaburzenie neurorozwojowe dziecka. Co warto wiedzieć.

Zespół Retta jest zaburzeniem neurorozwojowym, które prowadzi do ciężkich upośledzeń fizycznych i intelektualnych. Choroba dotyka głównie dziewczynki i jest przyczyną zespołu retta jest mutacji genu MECP2 na chromosomie X. Gen MECP2 odgrywa kluczową rolę w regulacji innych genów i jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju mózgu. W wyniku mutacji genu MECP2, mózg nie rozwija się prawidłowo, co prowadzi do stopniowego regresu umiejętności, które dziecko wcześniej nabyło. Zespół Retta jest chorobą postępującą, co oznacza, że objawy nasilają się wraz z wiekiem. Objawy zespołu Retta zwykle pojawiają się między 1 a 4 rokiem życia dziecka. Dzieci z zespołem Retta zazwyczaj rozwijają się normalnie przez pierwsze kilka miesięcy życia, ale potem zaczynają tracić zdolności takie jak mówienie, chodzenie i celowe używanie rąk. Choroba powoduje również różnorodne problemy zdrowotne, w tym napady padaczkowe, skoliozę, problemy z oddychaniem i trudności w komunikacji. Zespół Retta jest chorobą genetyczną, co oznacza, że przyczyny leżą w zmianach w materiale genetycznym.

Kogo dotyka zespół Retta?

Zespół Retta dotyka głównie dziewczynki. Jest to związane z faktem, że gen MECP2 znajduje się na chromosomie X. Ponieważ dziewczynki mają dwa chromosomy X, mutacja w jednym z nich może być częściowo kompensowana przez drugi, co umożliwia przeżycie. W rzadkich przypadkach choroba może wystąpić u chłopców, jednak ze względu na posiadanie tylko jednego chromosomu X, mutacja w genie MECP2 prowadzi zazwyczaj do bardziej poważnych zaburzeń i często do śmierci w okresie niemowlęcym.

Zespół Retta to rzadka choroba genetyczna. Szacuje się, że występuje u około 1 na 10,000 do 15,000 dziewczynek z zespołem retta na całym świecie. Choroba ta nie jest dziedziczona w klasyczny sposób, ponieważ mutacja genu MECP2 zazwyczaj występuje spontanicznie. Ryzyko posiadania drugiego dziecka z Retta jest niskie, ale rodzice mogą być nosicielami mutacji w komórkach rozrodczych, co może zwiększać ryzyko w przyszłych ciążach.

Pierwsze objawy zespołu Retta pojawiają się zazwyczaj między 6 a 18 m.ż. dziecka. W tym okresie można zauważyć, że dziecko przestaje się interesować zabawkami i traci nabyte umiejętności. Charakterystyczne są także powtarzalne ruchy rąk, takie jak wykręcanie czy klaskanie, co jest jednym z pierwszych sygnałów, że trzeba sprawdzić czy coś jest nie tak. Kontakt wzrokowy może być utrudniony, a dziecko może wydawać się wycofane.

W późniejszych fazach choroby następuje dalsza utrata zdolności ruchowych, problemy z poruszaniem, a także skolioza. Mogą pojawić się padaczka oraz problemy z oddychaniem. Objawy często obejmują także trudności w komunikacji oraz poważne upośledzenie intelektualne. Pacjentów z zespołem Retta cechuje również regres umiejętności, które wcześniej zostały nabyte.

1. Wczesna faza stagnacji (6-18 miesięcy życia). Dziecko rozwija się normalnie przez pierwsze kilka miesięcy życia, ale potem zaczyna tracić zainteresowanie otoczeniem i zabawkami. Może wystąpić opóźnienie w nabywaniu nowych umiejętności.

2. Faza szybkiego regresu (1-4 rok życia). Dziecko traci wcześniej nabyte umiejętności, takie jak mówienie, chodzenie i celowe używanie rąk. Dzieci zaczynają wykonywać powtarzalne ruchy rąk, takie jak wykręcanie i klaskanie.

3. Faza plateau (4-10 rok życia). Regres umiejętności stabilizuje się, ale problemy z poruszaniem, komunikacją i padaczką nadal występują.

4. Późna faza motoryczna (10 lat i starsze). Dalsze problemy z poruszaniem, skolioza, problemy z oddychaniem i zwiększona sztywność mięśniowa. Mimo postępujących problemów fizycznych, umiejętności komunikacyjne mogą się nieco poprawić.

Osoby z zespołem Retta mogą doświadczać różnych problemów zdrowotnych, w tym:

• Napady padaczkowe. Występują u większości dzieci z Retta i mogą być trudne do kontrolowania.
• Skolioza. Krzywizna kręgosłupa, która może wymagać interwencji chirurgicznej.
• Problemy z oddychaniem. Okresowe zatrzymania oddechu, hiperwentylacja i inne problemy oddechowe.
• Problemy z jedzeniem i trawieniem. Trudności w jedzeniu, refluks żołądkowo-przełykowy i zaparcia.
• Zaburzenia snu. Problemy ze snem, które mogą wpływać na jakość życia zarówno dziecka, jak i rodziny.

Zespół Retta jest chorobą o złożonym obrazie klinicznym, wymagającą wsparcia wielu specjalistów, w tym neurologów, genetyków, pediatrów, terapeutów zajęciowych i logopedów. Wczesna diagnoza i interdyscyplinarne podejście do leczenia są kluczowe dla poprawy jakości życia dzieci dotkniętych tą chorobą.

Jak zdiagnozować zespół Retta?

Diagnostyka zespołu Retta opiera się na obserwacji klinicznych objawów oraz badaniach genetycznych. Aby zdiagnozować zespół Retta, konieczne jest przeprowadzenie badania genetycznego w celu wykrycia mutacji genu MECP2. W diagnostyce ważne jest również wykluczenie innych schorzeń, które mogą mieć podobne objawy. Rozpoznanie zespołu Retta jest kluczowe dla wdrożenia odpowiedniego leczenia i terapii.

Obserwacja objawów klinicznych

Diagnoza zespołu Retta opiera się przede wszystkim na rozpoznaniu charakterystycznych objawów klinicznych, które obejmują:

• Regres umiejętności. Utrata wcześniej nabytych zdolności, takich jak mowa, chodzenie i celowe używanie rąk.
• Powtarzalne ruchy rąk. Typowe dla zespołu Retta są stereotypowe ruchy, takie jak wykręcanie, klaskanie lub pocieranie.
• Problemy z chodzeniem i postawą. Niezdarny chód, brak równowagi i koordynacji.
• Trudności w komunikacji. Utrata zdolności mówienia i trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
• Problemy z oddychaniem. Epizody zatrzymania oddechu, hiperwentylacja i inne zaburzenia oddechowe.
• Napady padaczkowe. Częste u pacjentów z zespołem Retta.

Wywiad medyczny

Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad medyczny, aby zebrać informacje o rozwoju dziecka, w tym o momentach pojawienia się i utraty umiejętności, jak również o historii medycznej rodziny. Rodzice dzieci z Retta często zauważają pierwsze objawy między 6 a 18 miesiącem życia, co może dostarczyć cennych wskazówek diagnostycznych.

Aby zdiagnozować zespół Retta, lekarze stosują określone kryteria diagnostyczne, które obejmują:

• Główne kryteria. Trzy z czterech głównych kryteriów muszą być spełnione: okres normalnego rozwoju, regres w umiejętnościach ruchowych i komunikacyjnych, powtarzalne ruchy rąk, problemy z chodem.
• Dodatkowe kryteria. Objawy dodatkowe mogą obejmować, skoliozę, padaczkę, problemy z oddychaniem, zaburzenia snu i inne objawy.

Badania genetyczne

Decydującym krokiem w diagnozowaniu zespołu Retta jest przeprowadzenie badania genetycznego w celu wykrycia mutacji w genie MECP2. Badanie to polega na analizie DNA pobranego z próbki krwi dziecka. Wykrycie mutacji w genie MECP2 potwierdza diagnozę zespołu Retta.

W niektórych przypadkach, gdy wynik badania genu MECP2 jest negatywny, ale objawy kliniczne wskazują na zespół Retta, lekarze mogą zdecydować się na dodatkowe analizy genetyczne. Mogą one obejmować sekwencjonowanie całego egzomu lub genotypowanie, aby wykluczyć inne mutacje genetyczne, które mogą dawać podobne objawy.

Diagnoza

Skuteczne rozpoznanie zespołu Retta wymaga również wykluczenia innych zaburzeń neurorozwojowych, takich jak autyzm, zespół Angelmana, zespół Smith-Magenis, czy inne rzadkie choroby genetyczne. W tym celu lekarze mogą zlecić dodatkowe badania, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) mózgu, elektroencefalografia (EEG), czy inne testy neuropsychologiczne.

Proces diagnostyczny zespołu Retta wymaga współpracy wielu specjalistów, w tym neurologów, genetyków, pediatrów, terapeutów zajęciowych i logopedów. Interdyscyplinarne podejście jest kluczowe dla dokładnej diagnozy i opracowania skutecznego planu leczenia. Następnie  regularne monitorowanie stanu zdrowia dziecka. Obserwacja postępów choroby i skuteczności zastosowanych terapii pozwala na dostosowywanie planu leczenia w miarę potrzeb. Regularne wizyty u lekarza, badania kontrolne i ocena rozwoju dziecka są kluczowymi elementami w zarządzaniu zespołem Retta.

Rozpoznanie zespołu Retta jest procesem złożonym, który wymaga starannej oceny klinicznej, dokładnych badań genetycznych i współpracy wielodyscyplinarnego zespołu medycznego. Wczesne rozpoznanie zespołu Retta ma ogromne znaczenie, ponieważ pozwala na szybkie rozpoczęcie odpowiednich terapii, które mogą znacząco poprawić jakość życia dziecka. Im wcześniej zostanie rozpoznana choroba, tym lepsze są szanse na złagodzenie objawów i wspieranie rozwoju dziecka poprzez interwencje terapeutyczne.

Terapie wspierające dla dzieci z zespołem Retta

Dzieci z zespołem Retta często potrzebują różnorodnych terapii wspierających, aby poprawić jakość życia, np. zajęcia logopedyczne mogą pomóc w komunikacji, zajęciowe w codziennych czynnościach. Ważne jest, aby terapie były dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka.

Terapie wspierające są kluczowe w poprawie jakości życia dzieci i zarządzaniu objawami tej choroby. Chociaż obecnie nie ma lekarstwa na zespół Retta, różnorodne zajęcia mogą znacząco pomóc w codziennym funkcjonowaniu dzieci dotkniętych tym zaburzeniem.

Terapia zajęciowa jest jednym z podstawowych elementów wspomagania dzieci z zespołem Retta. Skupia się ona na poprawie umiejętności motorycznych, koordynacji oraz samodzielności w codziennych czynnościach. Terapeuci zajęciowi pracują z dziećmi nad rozwijaniem umiejętności manipulacyjnych oraz poprawą zdolności do wykonywania podstawowych czynności życiowych, takich jak jedzenie, ubieranie się czy korzystanie z toalety.

Fizjoterapia jest niezbędna w zarządzaniu problemami ruchowymi, które często towarzyszą zespołowi Retta. Terapeuci pomagają w utrzymaniu i poprawie mobilności, zapobieganiu deformacjom kostno-stawowym oraz zmniejszeniu napięcia mięśniowego. Regularne sesje fizjoterapii mogą także poprawić równowagę i koordynację, co jest kluczowe w prewencji upadków i urazów.

Terapia mowy i języka. dzieci z Retta często mają trudności z mówieniem i komunikacją. Ćwiczenia mowy i języka może pomóc w rozwijaniu alternatywnych metod komunikacji, takich jak komunikacja za pomocą obrazków lub technologii wspomagającej. Terapeuci pracują nad poprawą zdolności komunikacyjnych, co pozwala dzieciom na lepszy kontakt z otoczeniem i wyrażanie swoich potrzeb oraz emocji​​.

Terapia sensoryczna koncentruje się na integracji bodźców zmysłowych, co jest istotne dla dzieci z zespołem Retta, które mogą mieć problemy z przetwarzaniem informacji zmysłowych. Terapeuci pomagają dzieciom lepiej radzić sobie z bodźcami z otoczenia, co może zmniejszyć lęk i poprawić koncentrację oraz zdolności uczenia się​.

Terapia behawioralna może pomóc w zarządzaniu zachowaniami trudnymi i rozwijaniu umiejętności społecznych. Terapeuci pracują z dziećmi oraz ich rodzinami nad strategiami radzenia sobie z trudnymi zachowaniami, co przyczynia się do lepszej jakości życia całej rodziny.​

Leki wspomagające. Chociaż nie ma leków leczących zespół Retta, niektóre leki mogą pomóc w zarządzaniu specyficznymi objawami, takimi jak padaczka, problemy ze snem, lęki czy napięcie mięśniowe. Wsparcie farmakologiczne jest często stosowane w połączeniu z terapiami, aby zapewnić kompleksową opiekę nad dzieckiem​​.

Terapia muzyką i sztuką. zajęcia z wykorzystaniem muzyki i sztuki mogą być bardzo korzystne dla dzieci z Retta, pomagają w wyrażaniu emocji, rozwijaniu umiejętności społecznych i poprawie ogólnego samopoczucia. Dzieci często reagują pozytywnie na stymulację muzyczną i artystyczną, co może prowadzić do lepszej interakcji z otoczeniem i większej radości z życia​.

Terapie wspierające są różnorodne i obejmują zarówno interwencje fizyczne, jak i behawioralne oraz zmysłowe. Ważne jest indywidualne podejście do każdego dziecka, aby zapewnić mu najlepszą możliwą opiekę i wsparcie. Choć zespół Retta pozostaje wyzwaniem, odpowiednio dobrane zajęcia mogą znacząco poprawić jakość życia dzieci i ich rodzin.

Leczenie zespołu Retta

Leczenie zespołu Retta jest głównie objawowe i polega na łagodzeniu objawów oraz wspieraniu rozwoju dziecka. Zajęcia ruchowe i fizjoterapia pomagają w utrzymaniu funkcji ruchowych. Leki przeciwpadaczkowe są stosowane w przypadku napadów padaczkowych. Leczenie wymaga kompleksowego podejścia i współpracy wielu specjalistów.

Obecnie nie istnieje lek, który całkowicie wyleczyłby zespół Retta, jednak w marcu 2023 roku FDA zatwierdziła pierwszy lek o nazwie trofinetide, który ma na celu leczenie objawów tego schorzenia u dzieci w wieku od dwóch lat. Trofinetide działa poprzez zmniejszanie stanu zapalnego w mózgu, zwiększanie ilości ochronnego białka i hamowanie nadmiernej aktywności niektórych komórek mózgowych​ (Home - UCSF Pediatrics)​​.

Oprócz trofinetide, wczesne fazy badań nad terapiami genowymi również przynoszą obiecujące wyniki. Badania te mają na celu korekcję mutacji genu MECP2, która jest główną przyczyną zespołu Retta. Chociaż badania te są jeszcze na wczesnym etapie, dają nadzieję na bardziej skuteczne metody leczenia w przyszłości​ (NINDS)​.

Mimo że nie ma leku na zespół Retta, który mógłby w pełni wyleczyć to trwają badania nad terapiami genowymi przynoszą nadzieję na znaczącą poprawę jakości życia osób dotkniętych tym schorzeniem oraz ich rodzin. Dzięki wczesnej diagnozie, odpowiedniemu wsparciu terapeutycznemu i społecznemu, dzieci z zespołem Retta mogą mieć lepszą jakość życia i większe szanse na rozwój.