Błonica – co to za choroba?

Seen by: 531, 19 marca 2025

Błonica to groźna choroba zakaźna wywoływana przez bakterie Corynebacterium diphtheriae przenoszona drogą kropelkową lub przez kontakt z zakażonymi przedmiotami. Jest to schorzenie, które w przeszłości powodowało liczne epidemie i było jedną z głównych przyczyn zgonów u dzieci. Obecnie, dzięki obowiązkowym szczepieniom, liczba przypadków błonicy znacznie spadła, ale choroba ta wciąż może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza w regionach o niskim poziomie wyszczepienia.

Błonica atakuje głównie błony śluzowe gardła, nosa oraz krtani, prowadząc do powstawania charakterystycznych błon rzekomych. Toksyna wytwarzana przez bakterie może zatruwać organizm, wywołując ciężkie powikłania, takie jak uszkodzenia serca, układu nerwowego oraz nerek. W przypadku braku szybkiego rozpoznania i wdrożenia odpowiedniego leczenia, błonica może prowadzić do śmierci. Dlatego niezwykle ważne jest, aby znać objawy tej choroby, sposoby jej diagnostyki oraz metody zapobiegania, w tym szczepienia ochronne.

Rodzaje błonicy

Błonica może przybierać różne postaci, w zależności od lokalizacji zakażenia:

Błonica gardła – jest to najczęstsza postać choroby, objawiająca się silnym bólem gardła, gorączką oraz charakterystycznym nalotem w gardle. Nalot ten ma szarobiały kolor, jest trudny do usunięcia i może prowadzić do trudności w połykaniu oraz oddychaniu. Powiększenie węzłów chłonnych szyi oraz obrzęk tkanek może powodować tzw. "szyję prokową", charakterystyczny objaw zaawansowanej błonicy.
Błonica krtani – jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ może prowadzić do poważnego zwężenia dróg oddechowych. Objawia się chrypką, szczekającym kaszlem oraz bezgłosem. W ciężkich przypadkach może dojść do ostrej niewydolności oddechowej, wymagającej natychmiastowej intubacji lub tracheotomii. Błonica krtani jest najczęstszą przyczyną tzw. krupu błoniczego, który nieleczony może prowadzić do uduszenia.
Błonica skóry – to rzadka forma choroby, występująca głównie w rejonach o niskim poziomie higieny. Objawia się trudno gojącymi się ranami i owrzodzeniami, pokrytymi charakterystycznym błoniczym nalotem. Zakażenie skóry może prowadzić do powikłań ogólnoustrojowych, jeśli toksyna błonicza dostanie się do krwiobiegu. W niektórych przypadkach błonica skóry może rozprzestrzeniać się na inne narządy i prowadzić do groźnych zakażeń.

Występują również rzadsze postaci błonicy, takie jak błonica nosa, oka czy narządów płciowych, które mają podobny przebieg, ale są mniej powszechne. Wszystkie postaci błonicy wymagają szybkiej diagnostyki i leczenia, aby zapobiec groźnym powikłaniom i dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby.

Szybkie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia jest kluczowe dla uniknięcia powikłań oraz ograniczenia rozprzestrzeniania się choroby.

Jakie są objawy błonicy?

Pierwsze objawy błonicy przypominają zwykłe infekcje dróg oddechowych, jednak szybko pojawia się charakterystyczny nalot w gardle, utrudniający oddychanie. Do najczęstszych symptomów należą:

Ból gardła i gorączka
Powiększenie węzłów chłonnych
Duszność i świszczący oddech
Tworzenie się błon rzekomych, które mogą pokrywać gardło i krtań

W miarę postępu choroby dochodzi do tworzenia się charakterystycznych szaro-białych błon rzekomych w gardle, które mogą pokrywać migdałki, podniebienie oraz tylną ścianę gardła. Ich usunięcie może powodować krwawienie. Wraz z rozwojem infekcji pojawiają się także trudności w połykaniu i oddychaniu. Może wystąpić duszność, a w ciężkich przypadkach bezgłos spowodowany uszkodzeniem krtani.

Jeżeli toksyna błonicza dostanie się do krwiobiegu, może powodować groźne powikłania, takie jak:

zapalenie mięśnia sercowego, prowadzące do zaburzeń rytmu serca,
uszkodzenie układu nerwowego skutkujące porażeniami mięśni,
niewydolność nerek.

Błonica krtani, znana również jako krup błoniczy, może prowadzić do poważnego zwężenia dróg oddechowych, co wymaga pilnej interwencji medycznej.

Szybkie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia jest kluczowe dla uniknięcia powikłań oraz ograniczenia rozprzestrzeniania się choroby.

Jak można zarazić się błonicą?

Zakażenie błonicą następuje poprzez kontakt z osobą chorą lub nosicielem bakterii. Bakterie mogą być przenoszone drogą kropelkową, a także przez zakażone przedmioty, takie jak naczynia czy ręczniki.

Leczenie i diagnostyka błonicy

Leczenie błonicy polega na podaniu antytoksyny błoniczej oraz antybiotyków. W cięższych przypadkach może być konieczna intubacja lub tracheotomia, aby umożliwić pacjentowi oddychanie.

Diagnostyka:

Objawy kliniczne:
- Ból gardła, trudności w przełykaniu
- Wzrost temperatury ciała
- Obecność szarej lub białej błony w gardle (błona rzekoma)
- Obrzęk szyi (może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych)
Badania laboratoryjne:
- Posiew z gardła – służy do wykrycia Corynebacterium diphtheriae. Materiał pobiera się z gardła lub krtani.
- Testy serologiczne – umożliwiają wykrycie toksyny błoniczej w organizmie.
- Badania mikroskopowe – pozwalają na ocenę charakterystycznych zmian w komórkach, które mogą sugerować obecność bakterii.
Testy dodatkowe:
- EKG – może być konieczne w przypadku podejrzenia zapalenia serca.
- Badania neurologiczne – w przypadku podejrzenia neuropatii (związanej z zatruciem nerwów).

Leczenie:

Leczenie błonicy jest pilne i wymaga szybkiej interwencji medycznej. Główne metody to:

Podanie antytoksyny błoniczej:
- Antytoksyna błonicza – jest to główny element leczenia. Podaje się ją w postaci zastrzyków w celu neutralizacji toksyny wydzielanej przez bakterie. Leczenie musi rozpocząć się jak najszybciej, zanim toksyna zdąży wyrządzić trwałe szkody.
Antybiotykoterapia:
- Penicylina lub erytromycyna – są to antybiotyki stosowane w celu eliminacji bakterii Corynebacterium diphtheriae z organizmu. Leczenie antybiotykami ma na celu zarówno leczenie samego zakażenia, jak i hamowanie przed dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby.
Leczenie objawowe:
- W przypadku trudności w oddychaniu może być konieczne intubowanie pacjenta lub przeprowadzenie tracheotomii, aby umożliwić swobodny przepływ powietrza.
- Płyny i elektrolity – w przypadku odwodnienia lub zaburzeń równowagi elektrolitowej.
Hospitalizacja:
- Pacjenci z błonicą wymagają leczenia szpitalnego, gdzie mogą być poddani intensywnej terapii, zwłaszcza jeśli choroba ma przebieg ciężki lub występują powikłania.

Zapobieganie:

Szczepienia: Najskuteczniejszym środkiem zapobiegawczym jest szczepienie, które jest częścią standardowego kalendarza szczepień. Dzieci otrzymują szczepionkę DTP (błonica, tężec, krztusiec), a dorośli powinni regularnie otrzymywać dawki przypominające.

Błonica jest chorobą, którą można skutecznie leczyć, o ile zostanie wykryta wcześnie. Ważne jest, aby jak najszybciej wdrożyć leczenie antytoksyną i antybiotykami, aby uniknąć poważnych powikłań, takich jak uszkodzenie serca czy nerwów.

Różnice w przebiegu błonicy u dzieci i dorosłych

U dzieci: Choroba przebiega zwykle intensywniej, a obecność błon rzekomych w gardle może prowadzić do szybkich trudności w oddychaniu. Powikłania mogą być groźne, zwłaszcza dla niemowląt i małych dzieci.
U dorosłych: Objawy mogą być mniej wyraźne lub bardziej subtelne, ale ryzyko powikłań związanych z toksyną błoniczą (takich jak zapalenie mięśnia sercowego czy uszkodzenia nerwów) może być poważniejsze, zwłaszcza w przypadku braku wcześniejszego szczepienia.

Błonica jest groźną chorobą zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, zwłaszcza gdy nie są oni odpowiednio zaszczepieni. Leczenie polega na szybkim podaniu antytoksyny i antybiotyków, a w przypadku dzieci i dorosłych z powikłaniami często wymaga hospitalizacji. Zapobieganie tej chorobie w dużej mierze polega na regularnym szczepieniu, co zapewnia ochronę przed zakażeniem i poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.

Ciekawostki na temat błonicy

Błonica była jedną z najczęstszych przyczyn śmierci dzieci przed wprowadzeniem szczepionki.
W 2023 roku odnotowano przypadki błonicy w krajach o niskim poziomie szczepień.

Błonica jest poważną chorobą zakaźną, która w przeszłości stanowiła duże zagrożenie dla zdrowia publicznego. Dzięki skutecznym szczepieniom liczba przypadków znacznie spadła, jednak brak odpowiedniej profilaktyki wciąż może prowadzić do groźnych zachorowań, zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Wczesne rozpoznanie i szybkie wdrożenie leczenia, obejmujące antytoksynę i antybiotyki, mają kluczowe znaczenie w zapobieganiu powikłaniom. Aby minimalizować ryzyko zakażenia, niezwykle istotne jest przestrzeganie kalendarza szczepień oraz dbanie o higienę i unikanie kontaktu z osobami chorymi. Dzięki odpowiedniej profilaktyce i świadomości zdrowotnej możemy skutecznie chronić siebie i innych przed tą groźną chorobą.